Inleiding Integriteit

Artikel in Civis Mundi #80, maart 2019 (II)
eigen tekst voor de Inleiding, plus drie artikelen die aangeboden worden met elk inleiding en link. The 3rd article is in English, an ICC-publication, special attention asked for the last chapter: How corrupt are you?

Kernvraag: waarom vluchten wij weg van het woord ‘Corruptie’ en gebruiken dan graag het woord Integriteit’?

https://www.civismundi.nl/index.php?p=artikel&aid=4971

Inleiding Integriteit Civis Mundi Digitaal #80

door Michel van Hulten

‘Integriteit’ blijft een woord dat het goed doet – zeker als pogingen gedaan worden om ‘corruptie’ aan de kaak te stellen – om het tegenbeeld te schetsen, of om van geen vooringenomenheid blijk te geven, dan wel waardenvrij de discussie aan te willen gaan.
Bij de voorbereidende besprekingen in 1991-1993, gericht op het tot stand laten komen van een organisatie die zich zou richten op bestrijding van corruptie, ging het aanvankelijk ook om die keus bij de naamgeving (in 1991 begonnen we de oprichtingsbesprekingen met de werknaam ‘Bad Business Practices’). Uiteindelijk won een ander woord. Zowel ‘corruptie’ als ‘integriteit’ bleken zo veel bezwaren op te roepen dat een kenmerk, te weten ‘transparantie’, het won en de naam werd ‘Transparency International’.

In de vijfentwintig jaar die sindsdien zijn verstreken zien we dikwijls de keus voor het woord ‘integriteit’, als ‘corruptie’  niet zou hebben misstaan. Het klinkt immers ook beter om de deugd te bevorderen in plaats van het kwaad te bestrijden.

Ter illustratie slechts één voorbeeld dat ik haal uit het VVD-milieu (dat is niet zo moeilijk!), en wel uit nummer 3 van Liberaal Reveil (september 2014, 55^e jaargang)  met als ‘Thema’: ‘Integriteit’. Het ‘Ten geleide’ werd geschreven door Marcel Wissenburg met als titel ‘Integriteit’. Openingszin: ‘Politici, ondernemers, bankiers, bestuurders, wetenschappers, kleuterleiders: hun gedrag wordt aan talloze standaarden afgemeten, maar aan geen zo frequent en (in de media) luidruchtig, als integriteit’ (p. 119). Patrick Overeem schreef vervolgens onder de titels: ‘Naar een beter integriteitsbegrip, Van deontologie naar deugdethiek’ . Zijn eerste paragraaf gaat over ‘de integere schurk’, … ‘Integriteit betekent namelijk voor velen in de eerste plaats consistentie: integer is iemand die consequent bepaalde principes volgt ’ (p. 124). Een uitspraak die velen zal verbazen. Ik schreef zelf onder de titel ‘Corruptie, Schuldigen en Systemen’ en begon mijn artikel met de zin ‘Corruptie is een ziektevirus dat onze economieën heeft aangetast’ (p. 129). Geen vrolijk begin. Rudy de Jong volgde met een artikel ‘Governance bij woningcorporaties, naar een nieuw evenwicht’ en begint zijn tekst met: ‘De openbare verhoren van de Parlementaire Enquête Woningcorporaties bevestigden wat iedereen al op z’n klompen aanvoelde: met de integriteit in de sociale huursector is het droevig gesteld en de toezichthouders hebben zitten slapen. Hoe heeft het zover kunnen komen, vragen we ons af, dat de ene corporatie een kwart miljard euro verliest bij de verkoop van een cruiseschip en een andere corporatie de sociale huursector opzadelt met een verlies van twee miljard door speculatie met derivaten? (p. 136). Arthur Rörsch schreef onder de titels ‘Integriteit en de kwaliteit van het toezicht in beide domeinen, Politieke besluitvorming en de Aard van misleidingen in de wetenschap’. Ik citeer van hem: ‘Ten aanzien van het vraagstuk wat integere dan wel verwerpelijke handelwijzen zijn bij hedendaagse wetenschapsbeoefening komt nadere beschouwing van het beginsel van de waarheidsvinding thans aan de orde. Dit is belangrijker vanuit het oogpunt van de vorderingen die in de wetenschap kunnen worden gemaakt, dan vanuit het oogpunt van de incidentele frauduleuze praktijken waarop de media de aandacht vestigen’ (p.141). [Het tweede deel van deze stelling is wat mij betreft zeer wel nog voor discussie vatbaar, maar dat kan beter elders/later alsnog gebeuren, MvH]. Ook de na hem schrijvende auteur Philip Wallage met ‘Illusie van totale controle’, gaat op de individuele toer. ‘Dagbladen en sociale media staan de laatste tijd vol van fraudegevallen en mismanagement. Het lijkt er op dat het aantal incidenten sterk toeneemt’. [ … ] Hij poogt daar een verklaring voor te vinden en komt daarbij ook tot de volgende relativerende zo niet onbegrijpelijke voorstelling van zaken: ‘Andere mogelijke verklaringen voor de groeiende aandacht voor incidenten zijn de intensivering en uitbreiding van het toezicht waardoor meer zaken aan het licht komen, maar ook het verscherpen van wet- en regelgeving waardoor een voorval eerder een overtreding is’ (p. 147). Met andere woorden: terug naar de tijd van wat sullige koddebeiers en minder regels, dan hadden we nu minder fraude/overtredingen gehad! Jan Kees Wiebenga sluit met zijn artikel ‘De VVD en bestuurlijke onkreukbaarheid, werk in uitvoering’, de serie af met het geven van een welkome definitie: ‘Integriteitsbeleid – als het de publieke sector betreft – gaat over de inspanningen van overheden, bestuurders en ambtenaren om het overheidsbestuur op een betrouwbare manier uit te voeren. Regels daarvoor zijn neergelegd in wetten en gedragscodes, zoals de Gemeentewet en de Handreiking integriteit van politieke ambtsdragers bij gemeenten, provincies en waterschappen om maar enkele van vele rechtsinstrumenten op dit terrein te noemen’ (p. 153). Naar mijn smaak ontbreekt in zijn rijtje van acteurs (‘overheden, bestuurders en ambtenaren’) nog wel ‘volksvertegenwoordigers’.

Alle artikelen bijeen genomen blijkt alleen al uit de titels dat ‘integriteit’ het woord ‘corruptie’ verdrongen heeft. Op vele pagina’s komt het helemaal niet voor.
Is dat angst voor het woord ‘corruptie’?

Ook uit de hier volgende artikelen die van het internet zijn geplukt, blijkt dat het vooral gaat om ‘integriteitsschendingen’, de woorden ‘corruptie’ en ‘anti-corruptie’ worden zelden gebruikt. Het is vooral opmerkelijk die woorden wel met name te zien in de publicatie van de International Chamber of Commerce, het bedrijfsleven.

——————————————————————————

PERSBERICHT van het HUIS VOOR KLOKKENLUIDERS (30 januari 2019)
https://huisvoorklokkenluiders.nl/nieuws/sterke-positie-vertrouwenspersonen-belang-werknemers-en-werkgevers/

MvH: zie dat in het hele persbericht het woord ‘corruptie’ niet voor komt.

Tekst persbericht
“Sterke positie vertrouwenspersonen van belang voor werknemers én werkgevers

Werkgevers moeten de vertrouwenspersonen in hun organisatie een sterke positie geven. Dat is niet alleen in het belang van hun werknemers, maar ook in hun eigen belang. Want vertrouwenspersonen kunnen ongewenste omgangsvormen als pesten, intimidatie en discriminatie op het werk aanpakken en voorkomen. Ook kunnen werknemers misstanden en integriteitsschendingen melden bij vertrouwenspersonen. Dat voorkomt later grotere schade voor de eigen organisatie.”
Dat schrijft het Huis voor Klokkenluiders in een publicatie over vertrouwenspersonen. Daarin staan praktische tips over de taken van vertrouwenspersonen, hun positie en voorzieningen.
Wilbert Tomesen, bestuursvoorzitter Huis voor Klokkenluiders:
“Investeren in vertrouwenspersonen loont. De schade van langdurige, grootschalige integriteitsproblemen of van ongewenste omgangsvormen op het werk kan immers enorm zijn. Denk aan onderzoek, maatregelen, boetes en andere schadeposten. Bovendien schaadt het je reputatie bij klanten en het publiek. En eigen medewerkers raken gefrustreerd, leveren minder goed werk af, melden zich ziek of vertrekken. Alle reden dus om problemen in de kiem te smoren. Sterke vertrouwenspersonen zijn daarbij onmisbaar.”

Veiligheid en vertrouwen

“Uit onderzoek blijkt dat vertrouwenspersonen behoorlijk kritisch zijn over de cultuur binnen hun bedrijf of organisatie. In een aanzienlijk deel van de organisaties heersen gevoelens van onveiligheid en angst, schort het aan ruimte voor tegenspraak of kritiek en durft men misstanden niet te melden. Ook de veiligheidsbeleving van de vertrouwenspersonen zelf is vrij zorgelijk; maar liefst 20% denkt dat die rol hun carrière mogelijk schaadt en 10% heeft vanwege gevoelens van onveiligheid wel eens overwogen om het vertrouwenswerk neer te leggen.”

Meldregeling verplicht

“Bedrijven en andere organisaties met meer dan 50 werknemers moeten volgens de wet een meldregeling hebben. Daar moet in staan dat werknemers bij een adviseur terecht kunnen om ongewenste omgangsvormen of misstanden en integriteitsschendingen te bespreken. Het contact tussen werknemer en adviseur moet vertrouwelijk zijn. Het mag wettelijk ook iemand anders zijn, maar het Huis voor Klokkenluiders ziet de vertrouwenspersoon als de meest logische functionaris om die rol van vertrouwelijk adviseur te vervullen. In verschillende sectoren zijn werkgevers al wel verplicht vertrouwenspersonen aan te stellen, bijvoorbeeld op basis van de cao of afspraken in de branche.”

Praktische tips

“In de publicatie geeft het Huis voor Klokkenluiders praktische tips aan werkgevers over de rol en positie van vertrouwenspersonen. Een greep daaruit:

• laagdrempelig: voor werknemers moet de stap naar de vertrouwenspersoon gemakkelijk zijn;

• combineer bij voorkeur de twee functies voor vertrouwenspersonen: voor ongewenste omgangsvormen en voor integriteitsschendingen/misstanden;

• geen dubbele petten: een vertrouwenspersoon moet bijvoorbeeld niet tegelijkertijd personeelsfunctionaris zijn, lid van de ondernemingsraad of de hoogste leidinggevende;

• zorg voor vertrouwenspersonen uit verschillende lagen van de organisatie;

• ook in grote organisaties moet de vertrouwenspersoon toch ‘dichtbij’ zijn; dat betekent meerdere vertrouwenspersonen bij de verschillende organisatieonderdelen;

• los van individuele zaken kunnen vertrouwenspersonen ook voorlichting geven over integriteit in het algemeen; door trends en risico’s op tijd te signaleren, kunnen vertrouwenspersoon de integriteit en de veiligheid in de organisatie vergroten;

• een vertrouwenspersoon heeft praktische voorzieningen nodig: een geschikte gespreksruimte, veilige ict-voorzieningen waar de werkgever niet bij kan, (bij)scholing;

• vertrouwenspersonen hebben meestal ook nog een gewone baan; ze moeten wel voldoende tijd krijgen voor hun vertrouwenswerk.”

 

———————————–
Het persbericht is de aankondiging van de brochure die het Huis voor Klokkenluiders uitbracht:

Integriteit in de praktijk – De vertrouwenspersoon
Publicatie van het Huis voor Klokkenluiders
De publicatie ‘Integriteit in de praktijk – de vertrouwenspersoon’ staat op https://huisvoorklokkenluiders.nl/brochures/
https://huisvoorklokkenluiders.nl/wp-content/uploads/2019/01/HvK_Integriteit_in_de_praktijk_vertrouwenspersoon-1.pdf

Inleiding door Michel van Hulten
Het persbericht geeft op juiste wijze aan dat in de brochure ‘corruptie’ niet of eigenlijk nauwelijks aan bod komt. Het gaat steeds om ‘fraude’, ‘machtsmisbruik’, ‘misstand’, ‘wangedrag’, ‘ongewenst gedrag’, ‘integriteitsschending’, ‘ambtsmisdrijf’, ‘maatschappelijke misstand’. Bij deze generaliserende uitspraak moet ik overigens onmiddellijk enkele correcties aangeven:
Op pagina 21 van de brochure staat ‘ambtenaar is verplicht tot aangifte van “corruptie, verduistering en ambtsmisbruik”.’ (verwijzend naar art. 162 WvSv).
Op pagina 24 verwijst voetnoot 22 de lezer “naar de Stichting Meld Misdaad Anoniem [ … ] onafhankelijk meldpunt [ … ] ook over fraude en corruptie”.
Op pagina 46, in bijlage 2a, een model, wordt “Corruptie” als laatste genoemd in een rijtje van “zakelijk-maatschappelijke misstanden”.
Op pagina 47, in bijlage 2b, in het “Stroomschema aangifteplicht en (ambts)misdrijven” staat een verwijzing naar art. 355 t/m 380 WvS (“ambtsmisdrijf w.o. steekpenningen”).
Op pagina 48, onder ambtsmisdrijven “die het meest relevant zijn” wordt verwezen naar de art. 362 en 363, en naar art. 366 Knevelarij/afpersing.
Op pagina 66, onder “vertrouwelijkheid’ wordt verwezen naar twee uitzonderingen waarvan een luidt: “grootschalige fraude of corruptie”.

Belangrijker dan de lopende tekst van dit document (tot en met pagina 42) acht ik de bijlagen die samen een derde deel van het document beslaan (pagina 43-67). Samen vormen die een perfecte serie teksten die zeer bruikbaar zijn voor iedereen die een ‘vertrouwenspersoon‘ benoemt om binnen zijn/haar bedrijf of organisatie te gaan werken. En dat geldt ook voor de personen die die rol moeten gaan invullen. Het gaat om cruciale werknemers of ingehuurde zelfstandigen die nodig zijn binnen elke organisatie die serieus werk wil maken van ethisch gedrag binnen de werkrelaties en de relaties die bedrijven en andere organisaties onderhouden met anderen.

“Inhoudsopgave bijlagen
1. Functieprofiel vertrouwenspersoon 43
2a De vertrouwenspersoon en integriteitsschendingen; een model 46
2b Stroomschema aangifteplicht en ambtsmisdrijven 47
3 Modeltekst: aanstelling vertrouwenspersoon, en te maken afspraken 49
4 Stroomschema doorbreken vertrouwelijkheid 53
5 Checklist: inhoud melding 55
6 Checklist: evaluatie van de vertrouwensfunctie 56
7 Checklist: elementen jaarrapportage 59
8 Stappenplan voor de vertrouwenspersoon: van melding tot nazorg 61
9 Voorbeeld informatiefolder vertrouwenspersoon 65 “

 

—————————————————————————————————————————–

 

Een op zich genomen belangwekkend artikel waar ik naar wil verwijzen laat ook zien dat ‘integriteitskwesties’ gezien wordt als een bruikbaar alternatief voor het woord ‘corruptie’.
Ga naar:
https://justbiz.nu/wp-content/uploads/2018/07/De-vertrouwenspersoon-2.0.pdf
Mw. mr. L.A.C.J. Verweij, De vertrouwenspersoon 2.0; een laagdrempelige advies en supportfunctie bij integriteitskwesties met potentie. Tijdschrift voor Compliance – juni 2018, pp 172-178.

Samenvatting
‘Om kernwaarden te laten landen in de organisatie, in die zin dat het gedrag binnen de organisatie in lijn is met de gestelde kernwaarden, is het van belang dat medewerkers en leidinggevenden elkaar constant scherp houden met betrekking tot dat gewenste gedrag. Maar dat gaat niet vanzelf. Hiërarchische verhoudingen, de waan van de dag, deadlines die gehaald moeten worden; ze kunnen allemaal roet in het eten gooien. Om advies in te winnen of je zorgen te uiten kan de stap naar de compliance officer – vaak toch ook gezien als de politieagent van de organisatie – weleens te groot zijn voor menig medewerker of leidinggevende. Laagdrempeligheid van supportfuncties zoals de vertrouwenspersoon zouden uitkomst kunnen bieden, mits hun rol afdoende ingebed is in, en afgestemd met de organisatie. De ontwikkeling van de rol van vertrouwenspersoon, en de mogelijkheden en onmogelijkheden van een betrokkenheid van de vertrouwenspersoon op het gebied van integriteit.’

 

———————————————————————————————————————————

 

Zie ook het op het internet te halen boek van het bedrijfsleven vertegenwoordigd hier door het ICC, de International Chamber of Commerce, in 2018:
http://www.weekvandeintegriteit.nl/wp-content/uploads/2018/11/ICC_Book_Integrity_2018_isuu.pdf

This booklet was established in the context of ICC’s International Integrity and Anti-corruption Conference in The Hague, December 2018.

Integrity, a Valuable proposition

PREFACE
Nobody says of themselves that he or she does not act with integrity. However, we have all experienced situations that made us question our integrity. On a national level, some countries struggle with the integrity challenge more than others. In the Netherlands we observe situations are questionable from an ethical point of view. How to explain this contradiction? The answer lies in the fact that integrity consists of more than just not being corrupt or being compliant. The answer to the question: ‘Do you act with integrity?’ is often ‘Yes, I stuck to the rules and therefore I am compliant’. However, at the heart of integrity and its framework are honesty and sincerity. Every individual, corporation and government should ask itself: ‘Am I still honest and sincere? Have I not been involved in corrupt behaviour?’ These are questions that a good integrity framework requires.

The booklet has been issued by the International Chamber of Commerce in the context of ICC’s International Integrity and Ant-corruption Conference in The Hague, December 2018, 72 pages.

INTEGRITY, A VALUABLE PROPOSITION
Integrity and Accountability in the Private and Public Sector. Taking it to a Higher Level. Integrity is about ethical behaviour, not about rules. Integrity should be topic of continuous dialogue and development. Ten thought leaders -from a governmental, business or academic background- share their thoughts and ideas on how to take integrity to a higher level. This booklet aims to promote further thinking and invites you to assess your own role in promoting integrity wherever you go.
Contributions of: Mark Pieth | Dominique Lamoureux | Emily O’Reilly | Harry Hummel | Bárbara Luiza Coutinho do Nascimento | Pascale Hélène Dubois | Mijntje Lückerath-Rovers | Richard Bistrong | Pierrick Le Goff | Marc Le Menestrel | Henk Broeders |

If you want a special insight, go to the chapter How corrupted are you? by Prof. Marc Le Menestrel, Associate Professor at the University Pompey Fabra and Visiting Professor at INSEAD, pages 64-67.