Volkskrant 27 februari 2015
‘Ons poldermodel bevordert corruptie’
Interview: Politici zitten op posities waarin ze elkaar ongezien voordeeltjes kunnen toeschuiven, zegt de corruptie-expert. ‘En het is geen zuidelijk probleem.’
Door: Peter de Graaf 27 februari 2015, 21:52
Niemand spreekt elkaar aan over de gevaren van belangenverstrengeling. Er zit een taboe op
Niet-integer handelen is geen typisch Limburgs fenomeen, zegt corruptie-onderzoeker Willeke Slingerland. ‘Het wordt vaak verondersteld dat corruptie een zuidelijk probleem is, ook in Europa. Maar dat is niet zo. Vriendjespolitiek komt vooral voor op lokaal niveau. Het is inherent aan de lokale politiek: een sterke wethouder met een groot netwerk die het allemaal wel even regelt. Die lokale oldboysnetwerken zie je ook in andere delen van Nederland. Ze kunnen rustig hun gang gaan, doordat het toezicht vaak is weggevallen. Op de rekenkamers is bezuinigd en de lokale pers is in veel gemeenten weg. Dat is het verschil met de nationale politiek – daar is veel meer toezicht door media en andere organisaties.’
Slingerland (35) hoopt dit jaar te promoveren aan de Erasmus Universiteit op haar onderzoek naar corruptie. Ook is ze rapporteur over corruptie aan de Europese Commissie en docent aan de Saxionhogescholen.
Eigenlijk is het klein bier wat Mark Verheijen fataal is geworden, vindt ze. ‘Al zijn declaraties zijn onder een loep gelegd, alle ritjes met de dienstauto onderzocht. Als hem al iets te verwijten valt, gaat het om kleine bedragen. Hij is weer zo’n kopstuk dat eruit is gelicht, net als Jos van Rey. Belangrijker vind ik het netwerk waarin zij opereren. Zo’n oldboysnetwerk van wheelen en dealen kan leiden tot corruptie. Dat gevaar blijft helaas onderbelicht.’
Corruptie is een breed begrip, zegt ze. Omkoping – met steekpenningen een bestuurder omkopen in ruil voor een dienst – is slechts een onderdeel. Het gaat ook om nepotisme, vriendjespolitiek, oneigenlijke lobbyactiviteiten of oneigenlijke financiering van politieke partijen.
‘Politieke partijen hebben steeds minder leden, maar politici bezetten wel sleutelposities in de maatschappij. Ze zitten in een netwerk waarin men elkaar voordeeltjes kan toeschuiven die voor de buitenwereld verborgen blijven. Ons poldermodel werkt corruptie in de hand. In mijn vakgebied wordt dat handel in invloed genoemd. Het is een web van belangenverstrengeling tussen personen die verschillende maatschappelijke petten op hebben. Niemand spreekt elkaar aan op de risico’s daarvan.’
De EU en de VN hebben Nederland daarover vorig jaar op de vingers getikt, aldus Slingerland. ‘Alleen omkoping is strafbaar, andere vormen van corruptie – die handel in invloed – staan niet in het Wetboek van Strafrecht. Je kunt individuele handelingen als corrupt bestempelen. Maar ik vind eerder dat er sprake is van een corrupt systeem, oftewel netwerkcorruptie.’
Neem de VVD-bijeenkomst die Verheijen in 2012 op de Floriade in Venlo organiseerde. Hij was toen gedeputeerde in Limburg. Iedereen mocht ‘gratis’ het terrein op om naar de bijeenkomst met VVD-premier Rutte komen. ‘Niemand zet daar vraagtekens bij. Intern wordt er niet over gesproken: hoe zorg je dat je dit zuiver houdt? Hoe voorkom je belangenverstrengeling? Wie betaalt die VVD-bijeenkomst in de Floriade?’
Bij belangenverstrengeling gaat ook om ritjes met de dienstauto die een lokaal bestuurder naar een partijbijeenkomst in Den Haag maakt, of naar de Eerste Kamer. Of de senator die voorzitter is van een verzekeraar of van Bouwend Nederland. ‘Natuurlijk is het belangrijk dat een Eerste Kamerlid ook met één been in de maatschappij staat en niet vanuit een ivoren toren opereert. Maar niemand spreekt elkaar aan over de gevaren van belangenverstrengeling. Er zit een taboe op. Die transparantie schiet tekort.’
In Roermond kon ex-wethouder Jos van Rey samen met zijn vriend de projectontwikkelaar jaren zijn gang gaan zonder dat iemand er iets over zei. ‘In de Nederlandse cultuur durven we elkaar niet aan te spreken op niet-integer gedrag’, aldus Slingerland.
Ben zeer geïnterserd in het proefschrift. Zoek informatie over netwerken rond KoosJanssen Oud toezichthouder Amarantis en Burgemeester van Zeist, en Dick Wessels, . Norbert Jansen van TCN. Riet Bakker en Quadrat. Wie helpt me opweg. Ook omtrend de zogenaade Vastgoed sociteiten die zijn opgericht door FHG hebben mijn belangstelling. Er zou een groot informatie netwerk moeten komen omdat veel mensen weten meer dan 1
Geachte Briefschrijver,
u reageert op een interview met Willeke Slingerland in de Volkskrant van twee jaar geleden. Zij werkt nog aan haar proefschrift, is zojuist weer moeder geworden en geniet dus van haar zwangerschapsverlof. Ik zal haar informeren over de inhoud van uw brief en mijn antwoord zoals ik dat nu stuur aan u. Wilt u met mij verder komen dan verzoek ik u rechtstreeks te schrijven aan mij op mijn e-mail-adres: Michel@vanhulten.com met uw rechtstreekse e-mail-adres en een preciezere omschrijving van wat u zou willen weten dan wel doen. Ik kan dan bekijken of dat past binnen mijn kennis en binnen mijn tijdsbesteding want ik heb ook niet voor alles tijd!
Met vriendelijke groet, Michel@vanhulten.com